ప్రపంచవ్యాప్తంగా కొన్ని కొత్త పదాలు ప్రవేశపెడుతున్నారు. అవసరాలను బట్టి అనుకూలతను బట్టి ఇవి సమాజంలో ప్రాచుర్యం పొందుతున్నాయి. అలాంటి వాటిలో ఒకటి గ్యాస్ లైటింగ్. ఇది మానవ సంబంధాలకు సంబంధించి ఉపయోగిస్తున్నారు. ఇంతకీ ‘గ్యాస్ లైటింగ్’..అన్న పదానికి అర్థం ఏంటి దానిని ఏ విషయం కోసం వాడుతున్నారన్నది ఆసక్తికరంగా ఉంటుంది.
గ్యాస్ లైటింగ్ అంటే ఏ లాంతరో లేక వెలుగుకు సంబంధించింది కాదు..గ్యాస్ లైటింగ్ అంటే ఆత్మ విశ్వాసాన్ని అణచివేసి లొంగదీసుకోవడాన్నే ఇప్పుడు గ్యాస్ లైటింగ్ అంటున్నారు. ఈ మధ్య ప్రస్తుత ఏడాది నిఘంటువులో జనం అత్యధికంగా వెదికిన పదం ఇదే అంటున్నారు విశ్లేషకులు.
మానవ సంబంధాలపై ‘గ్యాస్ లైటింగ్’తో ప్రతికూల ప్రభావం పడుతోంది. రాజకీయాలు మొదలు అన్నిరంగాల్లోనూ దీని ప్రయోగం జరుగుతోంది. ఒకరంటే మరొకరికి పడనప్పుడు లేదా ఒకరి నుంచి మరొకరు ఏదో కూడనిదాన్ని ఆశిస్తున్నప్పుడు సదరు వ్యక్తులు దగ్గరివారిగా నటిస్తారు, ఎక్కడా లేని ప్రేమ ఒలకబోస్తారు. కానీ అదే సమయంలో మీ నిర్ణయాలు తప్పని మీకే అనిపించేలా వ్యవహరిస్తారు. మెల్లగా మీలో ఆత్మవిశ్వాసాన్ని దెబ్బతీస్తారు.
అవతలివారు ఏం చెప్పినా.. అది తప్పు అని మీకు అనిపిస్తున్నా కూడా తు.చ. తప్పకుండా చేసే పరిస్థితి కల్పిస్తారు. ఒకరకంగా చెప్పాలంటే..మానసికంగా పూర్తిగా లొంగదీసుకుంటారు. దీనినే ‘గ్యాస్ లైటింగ్’ అంటున్నారు. పేరులోని పదాలకు సంబంధం లేకున్నా.. నమ్మకమే పెట్టుబడిగా ప్రస్తుతం సమాజంలో అంతటా, అన్ని రంగాల్లో గ్యాస్ లైటింగ్‌కు పాల్పడటం కనిపిస్తోంది. విప్రో సంస్థ ఇటీవల అకస్మాత్తుగా 300 మంది ఉద్యోగులకు ఉద్వాసన పలికింది. సదరు ఉద్యోగులు మూన్‌లైటింగ్‌కు పాల్పడుతున్న కారణంగా వారిని తొలగించినట్టు సంస్థ చైర్మన్‌ రిషద్‌ ప్రేమ్‌జీ ప్రకటించారు. దీనితో మూన్‌ లైటింగ్ అనే పదం విస్తృతంగా ప్రాచుర్యంలోకి వచ్చింది.
ఇప్పుడు అలాంటిదే గ్యాస్ లైటింగ్ అన్న పదం ప్రపంచ ప్రజానీకాన్ని విపరీతంగా ఆకర్షిస్తోంది.
మెరియం వెబ్‌స్టర్‌ డిక్షనరీ 2022లో అత్యధికంగా అన్వేషించిన పదంగా గ్యాస్ లైటింగ్‌ను ప్రకటించింది. గత ఏడాదితో పోలిస్తే ఆ పదం కోసం వెదికినవారి సంఖ్య 1వేయి740 శాతం పెరిగినట్టు మెరియం వెబ్‌స్టర్‌ ఎడిటర్‌ పీటర్‌ సాకోలోవిస్కీ తెలిపారు. ఈ పదం పట్ల ప్రజల ఆసక్తికి ఏ సంఘటనో, పరిణామమో కారణం కాకపోయినా.. ఏడాది పొడవునా ఔత్సాహికులు డిక్షనరీలో దీనికోసం వెదకడం ఆశ్చర్యం కలిగించిందని చెప్పారు. మెరియం వెబ్‌స్టర్‌ నిఘంటువును ఆన్‌లైన్‌లో ప్రతినెలా పదికోట్ల మంది వీక్షిస్తారు. 2020లో పాండమిక్, గత ఏడాది వాక్సిన్‌ పదాలను అత్యధికంగా శోధించారు.
అయితే వెబ్‌స్టర్‌ డిక్షనరీ ప్రకారం.. ఎవరైనా సుదీర్ఘకాలంపాటు వారి వాదనలు, వక్రీకరణలతో మనల్ని గందరగోళపర్చడం, మనపై మనకే నమ్మకం కోల్పోయేలా చేయడం, వాస్తవికతపట్ల సందేహం కల్పించడం, మానసికంగా మనల్ని ఆత్మన్యూనతలోకి నెట్టడమే ‘గ్యాస్ లైటింగ్’. సులువుగా చెప్పుకోవాలంటే అవతలివారు తమ స్వార్థ ప్రయోజనాల కోసం మనల్ని తప్పుదోవ పట్టించడం అన్నమాట. మరో మాటలో చెప్పాలంటే దారి తప్పించడం..ఇలాంటి వారు ఎక్కడ చూసినా కనిపిస్తారు.
ఫేక్‌న్యూస్, వాట్సాప్‌లో అవాస్తవాల ప్రచారం, ప్రజలను ప్రభుత్వాధినేతలు మభ్యపెట్టడం, కుట్ర సిద్ధాంతాల వంటివాటి నేపథ్యంలో ఇటీవలి కాలంలో ‘గ్యాస్ లైటింగ్’ పదం విపరీతంగా ప్రాచుర్యంలోకి వచ్చింది. తొలుత ఎక్కువగా మానసిక నిపుణులు గ్యాస్ లైటింగ్ పదాన్ని వాడేవారు. తర్వాత సాహిత్యంలో, పత్రికా రచనల్లో అప్పుడప్పుడూ కనిపించేది. ఇప్పుడు దీన్ని అన్ని రంగాల్లో ప్రస్తావిస్తున్నారు. అయితే గ్యాస్ లైటింగ్ పదానికి మూలం 84 ఏళ్ల క్రితం లండన్‌లో అదే పేరుతో ప్రదర్శితమైన నాటకం.
1938లో పాట్రిక్‌ హమిల్టన్‌ రాసిన నాటకం ‘గ్యాస్ లైట్‌’ అప్పట్లో విపరీతమైన ప్రజాదరణ పొందింది.
ఆ నాటకం ఆధారంగా 1944లో గ్యాస్ లైట్‌ పేరుతో ప్రముఖ నటీనటులు ఇంగ్రిడ్‌ బెర్గ్‌మన్, చార్లెస్‌ బోయెర్‌ నటించిన సినిమా విడుదలయింది. కథానాయిక బెల్లా పాత్రను బెర్గ్‌మన్, ఆమె భర్త జాన్‌ పాత్రను బోయర్‌ పోషించారు. భార్య బెల్లాకు మానసిక స్థిమితం లేదనే భావనను ఆమెలో కలిగించడానికి భర్త జాక్‌ చేసే ప్రయత్నాలే దీనిలో ప్రధానాంశం. భార్య ఆత్మన్యూనతకు లోనయ్యేలా భర్త ప్రయత్నించేటప్పుడు ఇంట్లో గ్యాస్‌తో వెలిగేలైట్లు మసకబారుతూ ఉంటాయి.
తరచిచూస్తే మన చుట్టూ ఈ గ్యాస్ లైటింగ్ ప్రభావం కనిపిస్తూ ఉంటుంది. అబద్ధాలు, వక్రీకరణలు, తిమ్మిని బమ్మిని చేయడం వంటివాటిని మానవ సంబంధాల్లో, వ్యాపారం, రాజకీయం వంటి అన్నిరంగాల్లో చూస్తూనే ఉంటాం. నమ్మకం ఉన్నచోటే గ్యాస్ లైటింగ్ పనిచేస్తుంది. భార్యాభర్తలు, ప్రేమికులు, స్నేహితుల మధ్య, యజమాని-ఉద్యోగి మధ్య, రాజకీయ నేతలు-ఓటర్ల మధ్య నిరంతరాయంగా ఇదిసాగుతూ ఉండటం గమనిస్తున్నాం. లక్షల ఓట్ల తేడాతో ఓడిపోయిన అమెరికా అధ్యక్షుడు డొనాల్డ్‌ ట్రంప్‌.. తాను ఓడిపోలేదని, కుట్ర జరిగిందని అనుయాయులను నమ్మించి పార్లమెంట్‌ భవనం కాపిటల్‌హిల్‌పై దాడికి కారణమయ్యారు.
ప్రత్యర్థి బరాక్‌ ఒబామా అమెరికాలో పుట్టలేదని దేశప్రజల్ని నమ్మించే ప్రయత్నం చేశారు ట్రంప్‌. ఒబామా తన బర్త్‌ సర్టిఫికెట్‌ చూపించి ట్రంప్‌ చెప్పింది అబద్ధమని నిరూపించుకోవాల్సి వచ్చింది. కరోనా ముట్టడిస్తున్నప్పుడు అన్నిదేశాల ప్రభుత్వాలు తేలిగ్గా తీసుకుని ప్రజలను మభ్యపెట్టే ప్రయత్నాలు చేశాయి. వైద్య సంస్థలు మొదట్లో అదే పనిచేశాయి. మహమ్మారి పంజా విసిరి లక్షల మందిని పొట్టనపెట్టుకున్నాక చర్యలు తీసుకోవడం మొదలుపెట్టా యి. కరోనా సమయంలో ప్రభుత్వాలు, వైద్య సంస్థలు వాస్తవాలను దాచిపెట్టడానికి చేసిన ప్రయత్నాలకు ‘మెడికల్‌ గ్యాస్ లైటింగ్’ అని పేరుపెట్టారు.
ప్రభుత్వాధినేతలు, రాజకీయ నేతలు ప్రజలను మభ్యపెట్టే ప్రయత్నం చేయడాన్ని ‘పొలిటికల్‌ గ్యాస్ లైటింగ్’గా పిలుస్తున్నారు. మొన్న మొన్నటి సంచలనం సృష్టించిన ఢిల్లీ శ్రద్ధావాకర్‌ హత్యకేసులో కూడా గ్యాస్ లైటింగ్ జరిగిందన్న అనుమానాలు ఉన్నాయి. అఫ్తాబ్‌ పూనావాలా తనతో సహజీవనం చేస్తున్న శ్రద్ధను హత్యచేసి, దేహాన్ని ముక్కలు ముక్కలుగా నరికి పడేసిన ఉదంతం గురించి విస్తృతమైన చర్చ జరిగింది. మరి అంతకుముందు శ్రద్ధావాకర్‌ చేసిన పోలీస్‌ ఫిర్యాదు, స్నేహితులతో పంచుకున్న తన అనుమానాలు, ఆందోళనలను పరిశీలిస్తే.. అఫ్తాబ్‌ ప్రవర్తన గురించి, అతడి దుశ్చర్యల గురించి తెలిసినా శ్రద్ధావాకర్‌ అఫ్తాబ్‌ను ఎందుకు వదిలి వెళ్లలేదన్నది సమాధానం లేని ప్రశ్న. శ్రద్ధపై అఫ్తాబ్‌ ‘గ్యాస్ లైటింగ్’ ప్రయోగించడమే దీనికి కారణమనే అనుమానాలు కలుగుతున్నాయి.
ప్రముఖ క్లినికల్‌ సైకాలజిస్టు డాక్టర్‌ ప్రాచీ వైష్‌ను ఇదే సందేహం అడిగితే.. ”ఇలాంటి కేసుల్లో నిందితులు సుదీర్ఘకాలం పాటు బాధితులను మానసికంగా గందరగోళపర్చి, ఆత్మన్యూనతకు లోనుచేసి, మానసిక స్థితిపై పూర్తి నియంత్రణ సాధిస్తారు. దీనితో బాధితులు సొంతంగా నిర్ణయాలు తీసుకోలేని స్థితికి చేరుకుంటారు. తమకు ఆపద ఉందని తెలిసినా తప్పించుకుని వెళ్లే సాహసం చేయలేరు. అదీ గ్యాస్ లైటింగ్ ప్రభావం. మరి గ్యాస్ లైటింగ్ నుంచి మనల్ని మనం రక్షించుకోవడానికి ఏం చేయాలి..? మనపై గ్యాస్ లైటింగ్ జరుగుతుందని ఏమాత్రం అనుమానం వచ్చినా.. తక్షణమే ఎలాంటి నిర్ణయాలు, అభిప్రాయాలకు రాకుండా మౌనంగా పరిస్థితిని పరిశీలించుకోవాలి.
వాస్తవాలను ఒకటికి రెండుసార్లు పరిక్షించుకోవాలి. అవసరమైన ఆధారాలను సేకరించుకుని ఇతరులతో అనుమానాలను పంచుకోవాలి. ఎట్టి పరిస్థితుల్లో ధైర్యాన్ని కోల్పోకుండా పరిస్థితిని ఎదుర్కొని, ప్రత్యామ్నాయాలను యోచించాలి. లేదంటే గ్యాస్ లైటింగ్ లంటి సైలెంట్ కిల్లర్ తో ముప్పు తప్పదు.
